પ્રશ્ન: સેન્ટ્રલ બેંક રિઝર્વ કરન્સી એટલે શું છે? તેના ફાયદા અને પડકરો જણાવો.(GS-3)
Question: What is CBDC(Central Bank Digital Currency). Enlist its benefits and challenges.(GS-3)
જવાબ:
ભારત સરકાર દ્વારા નિયુક્ત કરવામાં આવેલી સુભાષચંદ્ર ગર્ગ સમિતિ દ્વારા ભારતમાં ખાનગી ક્રિપ્ટોકરન્સી ઉપર પાબંધી મૂકવાની અને સેન્ટ્રલ બેંક રિઝર્વ કરન્સી(CBDC) રજૂ કરવાની ભલામણ મૂકવામાં આવી છે.
CBDC એ ડિજિટલ ટોકન છે જે રાષ્ટ્રની સેન્ટ્રલ બેન્ક દ્વારા રજૂ કરવામાં આવે છે. આ ટોકનનું મૂલ્ય દેશની મુદ્રિત કરન્સી ઉપર આધારિત હોય છે. ઉદા. ઇકવાડોર, વેનેઝુએલા(પેટ્રો), ટુનિશિયા વગેરે દેશો CBDC લાવી ચૂક્યા છે.
CBDCના ફાયદા:
- અર્થતંત્રમાં ‘કેશ ટૂ જી.ડી.પી.’ રેશીયો ઘટશે.
- નાણાકીય સમાવેશન વધશે.
વર્તમાનમાં યુ.એસ.એ જેવા વિકસીત દેશોમાં પણ 5% લોકો બેંકીંગ સેવા સાથે જોડાયેલા નથી અને ખર્ચાળ સેવાઓને લીધે 20% લોકો નિયમિત ઉપયોગ ટાળે છે.
- ખાનગી ક્રિપ્ટોકરન્સીમાં થતુ જોખમી રોકાણ અટકાવી શકશે.
- આંતરરાષ્ટ્રીય નાણાકીય વ્યવહારો સરળ અને સસ્તા થશે.
- દેશમાં ફિનટેક ક્ષેત્રને પ્રોત્સાહન મળશે.
- વ્યક્તિગત બિઝનેસ ક્ષેત્રોમાં પારદર્શિતા, સુગમતા અને નાણાકીય સુરક્ષામાં વધારો થશે.
- આર્થિક ક્ષેત્રની ગતિવિધિઓનું યોગ્ય મૂલ્યાંકન સરળ બનશે.
આથી, જી.ડી.પી ની ગણતરી, ફુગાવાના અંદાજો, ફિસકલ પોલીસી નિર્માણ વગેરેની ગુણવતામાં સુધારો થશે.
- સેન્ટ્રલ બેન્કની મોનિટરી પોલીસિ વધુ સારી રીતે લાગુ કરી શકાશે.
CBDCના પડકારો:
- અર્થતંત્રમાં માળાખાકીય બદલાવો આવશે. જેમ કે અર્થતંત્રમાં બચત, રોકાણ, વ્યાજ દરો, નાણાકીય સેવાઓ વગેરે ઉપર CBDC ની અસરો અંગે અનિશ્ચિતતા છે.
- બેંક બચતમાં ઘટાડો થશે, પરિણામે અર્થતંત્રમાં નાણાકીય પ્રવાહિતતા અને ક્રેડિટ ફ્લો ઘટશે.
- RBI (સેન્ટ્રલ બેંક) ઉપર કાર્યભારણ વધશે. (ખાસ કરીને CBDC Direct Model કિસ્સામાં)
- વર્તમાનમાં ક્રિપ્ટોકરન્સી ઉપર સાઈબર એટેકના કિસ્સાઓ નોંધાઇ ચૂક્યા છે.
- પ્રાઇવસી અને ડેટા પ્રોટેક્શનના પડકારો
CBDC એ ઉભરી રહેલી ટેક્નોલોજીના અર્થતંત્ર ઉપરના પ્રભાવનું ઉદાહરણ છે. ભારત જેવા વિશાળ અર્થતંત્રમાં આ વ્યવસ્થાને પાઈલટ પ્રોજેક્ટના સ્વરૂપમાં લાગુ કરી તેના પરિણામોને આધારે આગળ વધવું જોઈએ.
gpsc material | gpsc ojas | spcf hand writtten material |